Meer rendement uit uw cv

Het rendement van een gasgestookte cv-ketel wordt voor het grootste deel bepaald door de retourtemperatuur van het water. In het algemeen geldt: hoe lager de retourtemperatuur, hoe hoger het rendement. Op deze pagina leggen we uit hoe het zit.

Bekijk ook de video’s voor extra uitleg!


In het kort:

Aanvoer- en retourtemperatuur

Het water voor de cv wordt opgewarmd in de cv-ketel. De aanvoertemperatuur is de temperatuur van het warme water dat de ketel verlaat richting het afgiftesysteem (de radiatoren). De retourtemperatuur is de temperatuur van het (afgekoelde) water dat terugkomt in de ketel. De pomp in de ketel zorgt dat het water door het afgiftesysteem stroomt.

Waarom is een lage retourtemperatuur belangrijk?

Lage retourtemperatuur = meer condensatie = meer rendement

In een gasgestookte cv-ketel komt warmte vrij bij de verbranding van gas. Deze warmte wordt gebruikt om water te verwarmen. Moderne ketels (HR) maken slim gebruik van condenseren, dit konden de oude cv-ketels niet. Door dit condenseren komt er extra warmte vrij om het cv-water op te warmen, dit kan alleen als de retourtemperatuur laag genoeg is. Bij het condenseren in de cv-ketel word de gasvorige waterdamp omgezet in vloeibaar water, hierbij komt behoorlijk wat extra warmte vrij. Deze extra warmte wordt dan afgegeven aan het cv-water.

Daarbij geldt: hoe lager de retourtemperatuur van het water, hoe meer condensatie optreed, en hoe meer warmte wordt opgewekt en wordt afgegeven aan het cv-water. Het rendement van een cv-ketel wordt dus hoger naarmate de retourtemperatuur lager is.

Meer over condensatie en rendement

De tabel geeft een overzicht van de relatie tussen retourtemperatuur en rendement bij een HR-ketel.

RetourtemperatuurRendement hr-ketel (bovenwaarde)Rendement hr-ketel (onderwaarde)Condensatie
60 oC87%97%0%
50 oC90%100%3%
40 oC95%105%6%
30 oC97%108%9%
20 oC99%110%10%
10 oC100%111%11%


In de tabel staan rendementen van meer dan 100%. Dit komt omdat er bij het berekenen van rendement geen rekening wordt gehouden met condensatie; bij de verbrandingswaarde (onderwaarde) van het gas wordt uitgegaan van gasvormig voor verbranding en gasvormig na verbranding. Bij condensatie komt extra energie vrij in de vorm van warmte, vandaar dat het berekende rendement hoger dan 100% kan zijn.


Moderne HR-ketels halen een maximaal rendement van 107% door condensatie (bij 35 graden retourtemperatuur). Die 107% kan gehaald worden in een goed geïsoleerd huis en met een goed ingeregeld systeem, omdat de retourtemperatuur dan voldoende laag moet zijn.

Hoe zou het moeten werken?

Een goed ingeregeld systeem

Dit is een schematisch plaatje van een goed ingeregeld systeem. Hier hebben alle radiatoren ongeveer dezelfde retourtemperatuur.

Het verschil met de aanvoertemperatuur moet ongeveer 20 graden Celsius zijn bijvoorbeeld aanvoer 70 retour 50 (of bij lagetemperatuurverwarmig zo’n 25% verschil). Dit verschil wordt bereikt indien de aanvoer (doorstroming) goed is afgestemd op het vermogen van de radiator. Daardoor krijgt iedere radiator dezelfde warmteopbouw én overal dezelfde (lage) retourtemperatuur.

Een niet goed ingeregeld systeem

Dit is een schematisch plaatje van een niet goed ingeregeld systeem. De radiatoren worden niet allemaal even warm en de retourtemperatuur van het water die de ketel ontvangt is hoog.

Water kiest altijd de weg van de minste weerstand. Dat is vaak de kortste weg. Bij een slecht ingeregeld systeem is dat over het algemeen de radiator het dichtst bij de cv-ketel. Andere radiatoren worden dan minder warm water, en worden dan ook minder warm. De ketel moet een hogere aanvoertemperatuur leveren (en soms ook sneller pompen) om ook de radiatoren die verder van de ketel staan, warm te laten worden.

De retourtemperatuur, die de cv ontvangt, wordt dan ook te hoog, vooral omdat er te snel en te veel water met een hoge retourtemperatuur door de eerste radiatoren stroomt. Het water uit de radiatoren verder weg heeft wel een lagere retourtemperatuur, maar dit kleine beetje zet relatief minder zoden aan de dijk.

Hiernaast een warmtebeeld van een radiator waarbij de retourtemperatuur minder dan 5 graden lager is dan de aanvoer.

Er stroomt dus veel te veel water door deze radiator. De aanvoer moet dus beperkt worden.

Wat merkt u daarvan?

Het kan zijn dat bepaalde radiatoren minder warm worden, maar vaak merkt u er ook niets van! Het wordt immers lekker warm in huis.

Dit komt doordat in de praktijk het vermogen en de pompsnelheid van een ketel vaak juist te hoog zijn afgesteld, om te voorkomen dat het huis onvoldoende warm wordt. Maar dit zorgt voor extra energie verbruik!

Wat is (waterzijdig) inregelen?

Bij een goed ingeregeld systeem hebben alle radiatoren ongeveer dezelfde retourtemperatuur.

Het doel van een goede waterzijdige inregeling is dat de hoeveelheid water die door de radiatoren stroomt, is afgestemd is op de grootte en het type van de radiator. Iedere radiator heeft dan dezelfde warmteopbouw, boven warm, midden iets minder warm en onder relatief koel (verticale warmteopbouw). Het verschil tussen aanvoer- en retourtemperatuur is ongeveer 20 graden Celsius of 25% bij lage temperatuurverwarming.

Aanbevolen retourtemperaturen bij verschillende aanvoertemperaturen. Als je met de aanvoertemperatuur tussen deze waardes inzit ga dan ook met de retourtemperatuur er tussen zitten (bijvoorbeeld de aanvoertemperatuur is 52 graden stel dan in op 38 graden retour, een graad meer of minder maakt nauwelijks verschil).

Om dit te bereiken moet je per radiator voor de juiste weerstand zorgen. In het algemeen geldt: bij de radiatoren voorin het afgiftesysteem beperk je de waterstroom wat meer evenals bij kleine radiatoren. Hoe verder de radiator weg is van de ketel, hoe minder je de doorstroming beperkt hoeft te worden. Radiatoren hebben daarvoor vaak een voetventiel of instelmogelijkheid, een soort kraantje onder de knop. Soms is er geen apart inregelkraantje dan kan het ook met een streepje op de knop (zie zelf radiatoren inregelen).

Bij een goed ingeregeld systeem:

  • kan de aanvoertemperatuur omlaag. (Bij een goed waterzijdig ingeregeld en goed ingestelde cv-ketel zal de ketel waarschijnlijk zelf zorgen voor een lagere aanvoertemperatuur. Met de sticker kun je dat zelf zien of de ketel dat ook doet.)
  • is de warmteafgifte beter.
  • is het rendement van de ketel hoger omdat er meer condensatie plaatsvindt.

Hoe controleer je of het optimaal werkt?

Aanvoertemperatuur, rendement en misverstanden

Er is wat discussie of het verlagen van de aanvoertemperatuur effect heeft op het rendement van een gasgestookte cv. Over het algemeen is dat bij een slecht ingeregeld systeem wel een beetje het geval, maar beperkt en kan dat andere problemen geven. Bij een goed ingeregeld systeem heeft het verlagen van de aanvoertemperatuur weinig invloed op het rendement, omdat de ketel dit zelf beperkt en het rendement wordt bepaald door de retourtemperatuur. Om meer rendement uit je cv te halen is het vooral belangrijk om je systeem goed in te regelen, zodat de retourtemperatuur (gelijkmatig) laag is.

Bij veel cv-ketels wordt de aanvoertemperatuur mede bepaald door de buitentemperatuur. Hoe kouder het buiten is, hoe hoger de benodigde aanvoertemperatuur. Met de sticker kun je dit makkelijk zelf controleren. Extra isoleren zorgt ervoor dat de aanvoertemperatuur naar beneden kan en daarmee ook de retourtemperatuur.

Inzicht in de aanvoertemperatuur is vooral interessant als je overweegt over te stappen op een hybride of all electric warmtepomp. Je wilt dan weten welke aanvoertemperatuur minimaal nodig is om het huis goed te verwarmen bij koud weer. Deze aanvoertemperatuur is wel bepalend voor het rendement van een warmtepomp! De radiatorsticker helpt om hier inzicht in te krijgen. Door af en toe je radiatorstickers te controleren, kun je zelf zien wat de aanvoer- en de retourtemperatuur is onder verschillende omstandigheden (lage buitentemperatuur, opstarten na verhogen van de ingestelde temperatuur op de thermostaat, etc.).